Stowarzyszenie byłych pracowników PESEL

 
(Strona w budowie)
 
 Historia Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL)

1.     Początki

Punktem wyjścia do budowy systemu PESEL była Decyzja Prezydium Rządu z 9 czerwca 1970 r. w sprawie przygotowania koncepcji Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności.  W Decyzji tej określono zadanie systemu jako  "kompleksowe ujęcie tematu człowiek jako centralnego podmiotu całej gospodarki". Szczegóły w  załączniku 1 Kalendarium.

W latach kolejnych opracowano merytoryczną podstawę działania PESEL, tj. „Wstępne założenia koncepcji PESEL” z 1972 r. Założenia te zostały zatwierdzone przez Komisję Partyjno-Rządową ds. Informatyki, co stało się podstawą dwóch Decyzji Prezydium Rządu:

 – nr 89/73 z dnia 6 lipca 1973 r. w sprawie koncepcji powszechnego, elektronicznego systemu ewidencji ludności,  oraz

– nr 3/74 z dnia 11 stycznia 1974 r. w sprawie kierunków zastosowań informatyki oraz rozwoju krajowego przemysłu informatycznego w latach 1974-1980.

Decyzja Prezydium Rządu nr 3/74 określiła, iż w dziedzinie rządowych systemów informatycznych za priorytetowe uznaje się:

- System Informatyczny Planowania Centralnego (CENPLAN), dla którego właściwym organem w zakresie prac projektowych i wdrażania był Przewodniczący Komisji Planowania przy Radzie Ministrów;

- Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności (PESEL), który ma być rządowym system zautomatyzowanego gromadzenia, przetwarzania, przechowywania i udostępniania informacji o ludności kraju obejmującym podstawowe cechy demograficzne i służącym potrzebom gospodarowania kadrami, planowania gospodarczego oraz usprawniania procesów administrowania. Określono równocześnie, że w zakresie projektowania i wdrażania systemu PESEL do roku 1980 właściwym będzie minister spraw wewnętrznych, który współdziałać będzie w realizacji systemu z Ministrami: Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki, Pracy, Płac i Spraw Socjalnych oraz Prezesem Głównego Urzędu Statystycznego. Tym samym na długie lata system PESEL został podporządkowany Ministrowi Spraw Wewnętrznych.

- System Państwowej Informacji Statystycznej, dla którego właściwym organem w zakresie prac projektowych i wdrażania był Prezes Głównego Urzędu Statystycznego;

- System informacji naukowo-technicznej i organizacyjnej, dla którego właściwym organem w zakresie prac projektowych i wdrażania był Minister Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki.

            Umieszczenie systemu PESEL w grupie priorytetowych rządowych systemów informatycznych świadczy o dużej wadze zadań dla administracji państwowej, jakie postawiono przed tym systemem.

Podporządkowanie systemu ministrowi spraw wewnętrznych wynikało z prostego faktu, iż wstępne założenia koncepcji PESEL przewidywały tworzenie systemu w oparciu o podstawowe i powszechne ewidencje osobowe będące w gestii resortu spraw wewnętrznych, tj. ewidencje stanu cywilnego, dowodów osobistych, adresowe, zmian imion i nazwisk. Wszystkie inne ewidencje osobowe prowadzone na terenie kraju miały uzupełniać informacjami zbiory podstawowe i pobierać z nich potrzebne informacje. Informacje zawarte w systemie PESEL, w miarę jego rozwoju, powinny powodować zanik dublowania tych informacji we wszystkich innych rejestrach.

 

2.     Rozwój

 

a.       Ośrodek Informatyki MSW / Biuro Informatyki MSW

Na podstawie wyżej przytoczonych Decyzji Prezydium Rządu Rada Ministrów zleciła utworzenie systemu PESEL Ministrowi Spraw Wewnętrznych. W tym czasie w MSW istniał już Ośrodek Informatyki powołany Zarządzeniem Organizacyjnym nr 047/Org z dnia 28 maja 1971 r. Ośrodek ten Zarządzeniem Organizacyjnym Nr 024 z dnia 6  marca 1973 r. przekształcono w Biuro Informatyki MSW. Jednostki te nie wchodziły w skład żadnego z istniejących pionów działania MSW i podlegały bezpośrednio Ministrowi SW.

Głównym zadaniem realizowanym w tych jednostkach było opracowanie założeń do projektu Powszechnego Elektronicznego systemu Ewidencji Ludności – w tym opracowanie metodyki nadawania numeru PESEL na potrzeby realizacji zadań wynikających z Ustawy o Ewidencji Ludności z dnia 10 kwietnia 1974 r.

Po zwymiarowaniu zadania i związanych z tym potrzeb okazało się, że zadanie to znacznie przekracza możliwości techniczne i kadrowe Biura Informatyki. 

W związku z powyższym, w 1974 r. z Biura Informatyki wydzielono Biuro Studiów i Projektów PESEL, w którym rozpoczęto prace nad wdrożeniem projektu Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności. Prace te polegały na stworzeniu niezbędnej infrastruktury technicznej, naborze i wyszkoleniu kadry oraz stworzeniu struktur terenowych.

Potwierdzenie tych informacji znajduje się w opracowaniu Instytutu Pamięci Narodowej pod tytułem APARAT BEZPIECZEŃSTWA W POLSCE - Kadra kierownicza - tom II str. 21

UDZIAŁ Andrzeja TARGOWSKIEGO – prace prowadzone wspólnie z Krajowym Biurem Informatyki – oddelegowano z-ce dyrektora generalnego KBI do prac nad rejestrem PESEL i MAGISTER; oddelegowano pracowników ZETO ZOWAR.

Do czasu uzyskania przez RCI PESEL - powołanego Uchwałą Nr 208/75 Rady Ministrów z dnia 11 listopada 1975 r. - pełnej infrastruktury technicznej i zbudowania struktur terenowych, w Biurze Informatyki MSW prowadzone były nadal prace na rzecz RCI PESEL polegające na symulacji eksploatacji zbiorów ewidencyjnych  i ich aktualizacji.

b.      Rządowe Centrum Informatyczne PESEL / Departament PESEL MSW

Rys organizacyjny

Rządowe Centrum Informatyczne PESEL zostało powołane Uchwałą Nr 208/75 Rady Ministrów z dnia 11 listopada 1975 r. RCI PESEL miał kierować Dyrektor Generalny powoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych.

Uchwała ta określała m.in., że:

- zmiany organizacyjne w RCI mogą być dokonywane wyłącznie za zgodą Prezesa RM,

- system PESEL ma być narzędziem dla administracji państwowej (§ 3),

- w RCI zatrudniani będą funkcjonariusze na etatach MO, a nie SB (§ 6).

W 1982 roku RCI PESEL przemianowano na Departament PESEL, włączając go organizacyjnie do struktur Centrali MSW. Minister SW pozostawił jednak tej jednostce całą cywilną formułę działania, łącznie z nazwą: „Rządowe Centrum Informatyczne PESEL” do występowania na zewnątrz resortu. (Zarządzenie nr 089/82 Ministra SW z dnia 30 listopada 1982 r.).  Był[1]  to zabieg czysto techniczny – świadczą o tym Zarządzenie 046/Org z 21 lipca 1981 r. i Komunikat Departamentu Kadr nr 2/81 - okazał się on jednak brzemienny w skutkach dla pracujących w RCI PESEL na etatach MO. Konsekwencją (i prawdziwym nieszczęściem) włączenia RCI PESEL do struktur Centrali MSW było zaliczenie Departamentu PESEL w skład Służby Zabezpieczenia Operacyjnego, nadzorowanej przez gen. bryg. Stefana STOCHAJA.

Wprawdzie w momencie zmian strukturalnych resortu spraw wewnętrznych (jego „ucywilnienia” w lipcu/sierpniu 1990 r.) funkcjonariusze Departamentu PESEL byli zwalniani ze służby na podstawie art. 41 ust. 2 pkt 3 ustawy o Policji, to[2]  jednak fakt pozostawania RCI PESEL w strukturach Centrali MSW u wielu osób rodził przekonanie o „ubeckości” tej jednostki.

 Reorganizacja MSW polegała na:

     wydzielenie zadań służb ochrony państwa  - utworzono UOP na bazie m. in. Kontrwywiadu, Wywiadu, biur A, B, C, T (przekształcono te jednostki w jednostki UOP); zlikwidowano jednostki SB, takie jak Departament III, IV, V

     wydzielenie zadań bezpieczeństwa i porządku publicznego – utworzono Policję (na bazie jednostek MO, części biur m. in.  B, T),

     zadania administracji spraw wewnętrznych – „zdemilitaryzowano”- pozostawiono wyłącznie etaty cywilne – i tu znalazł się PESEL z dotychczasowymi zadaniami.

Aby utrzymać kadry w PESEL zaproponowano funkcjonariuszom, po likwidacji etatów MO, etaty mundurowe w różnych formacjach i oddelegowanie do PESELa, do dotychczasowych zadań.

Ci, którym nie zaproponowano takich etatów, przyjęli etaty cywilne, lub zwalniali się i zgłaszali się do nowotworzonych służb mundurowych poszukujących funkcjonariuszy. Byli przyjmowani do służby BEZ WYMOGU WERYFIKACJI (weryfikacja obejmowała BYŁYCH FUNKCJONARIUSZY SB).

Tego przekonania nie zmienił fakt, iż niektórzy z funkcjonariuszy Departamentu PESEL zostali w 1990 r., bez wymogu weryfikacji (jakiej podlegali funkcjonariusze b.SB), przyjęci do służby w Urzędzie Ochrony Państwa, z jednoczesnym  oddelegowaniem do dalszej pracy w Departamencie PESEL.

 

Kolejnym faktem przeczącym tezie o związkach RCI PESEL ze Służbą Bezpieczeństwa jest fakt, że z dniem 1 sierpnia 1990 r. Departament PESEL nie został rozwiązany (tak jak inne jednostki SB) z chwilą powołania Urzędu Ochrony Państwa – co więcej, znalazł się w strukturze „nowego” Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, z zadaniami analogicznymi do realizowanych uprzednio (Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 lipca 1990 r. w sprawie nadania statutu organizacyjnego Ministerstwu Spraw Wewnętrznych  - Dz. U. z 1990 r. nr 49, poz. 288.) Oznacza to, że Departament PESEL nie był więc z mocy prawa uznany za jednostkę Służby Bezpieczeństwa.

Jak wynika ze wszystkich Regulaminów Organizacyjnych Rządowego Centrum Informatycznego PESEL przemianowanego na Departament PESEL, zakres zadań PESEL nie obejmował działań podejmowanych przez jednostki Służby Bezpieczeństwa, które miały swoje niezależne systemy informatyczne.

Rządowe Centrum Informatyczne PESEL / Departament PESEL nie miało etatów SB. Potwierdzenie tego faktu znajdujemy w opracowaniu IPN „Aparat bezpieczeństwa w Polsce – Kadra Kierownicza” str.40, tabela 5. (przytoczona w załączniku nr 3)

Pracownikami  Rządowego Centrum Informatyczne PESEL  oraz Departamentu PESEL  byli pracownicy cywilni oraz funkcjonariusze MO. Struktura etatowa utworzona w oparciu  o Uchwałę nr 208/75 Rady Ministrów z dnia 11 listopada 1975 roku w sprawie utworzenia Rządowego Centrum Informatycznego PESEL, umożliwiała zatrudnienie na każdym z etatów pracowników zarówno cywilnych jak i funkcjonariuszy MO (a nie SB ). Przesądza o tym paragraf nr 6 tej Uchwały 208/75.

Rys merytoryczny

System PESEL nigdynie zawierał danych operacyjnych SB, a jedynie dane osobowe i adresowe ewidencji ludności przeniesione z Kart Osobowych Mieszkańca z urzędów gminnych, z metryczek dokumentów tożsamości obywateli oraz dokumentów Urzędów Stanu Cywilnego. Dane obywateli gromadzone w systemie PESEL obejmowały wyłącznie dane określone w rozdziale 7a ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych z dnia 10 kwietnia 1974 r.. System ten z założenia miał być systemem cywilnym. Służba Bezpieczeństwa posiadała swoje własne, niezależne systemy informatyczne wymienione m.in. w opracowaniu IPN Przegląd Archiwalny IPN tom 3, str.80 - http://ipn.gov.pl/par/tomy-archiwalne/85,Tom-32010.html.

Dane z rejestru PESEL były udostępniane poprzez terminale (stacje łączności) uprawnionym użytkownikom w administracji państwowej (Urzędach Wojewódzkich), były udostępniane w formie wydruków np. listy wyborcze.  Dane z baz tworzonych dla potrzeb SB były chronione przed takim dostępem. Również obecnie bazy operacyjne nie są tak udostępniane (tzw. ewidencje i kartoteki  niedostępne powszechnie)

Departament PESEL zajmował się systemami informatyki ogólnopaństwowej (ibidem: str.81). Zakres informacyjny systemu PESEL i podsystemów tematycznych podano w załączniku nr 2.

 

3.     Okres po roku 1990

 

Lata 90-te to dalszy, szybki rozwój systemu PESEL. Nastąpiła ekspansja systemu „w dół”, tj.do terenowych organów administracji samorządowej, czyli do źródła informacji gromadzonych w centralnym systemie. We wszystkich województwach powstały, przy udziale specjalistów z Departamentu PESEL,  Wojewódzkie (Terenowe) Banki Danych (WBD/TBD). Przez cały okres swojego istnienia były one w gestii wojewodów. System PESEL, w postaci Lokalnych Banków Danych (LBD), doprowadzony został do każdej gminy w Polsce. Lokalne Banki Danych były w gestii wójtów (burmistrzów) gmin.

W oparciu o zasoby danych zgromadzonych w zbiorze PESEL powstały podsystemy tematyczne. Dla przykładu można wspomnieć takie podsystemy jak:

-   System Ewidencji Paszportów (SEP), zastąpiony później nowocześniejszą Centralną Ewidencją Wydanych i Utraconych Paszportów (CEWiUP);

- system dowodów osobistych z Ogólnokrajową Ewidencją Wydanych i Utraconych Dowodów osobistych (OEWiUDO), zastąpiony później przez nowoczesny Rejestr Dowodów Osobistych (RDO);

- Centralna Ewidencja Pojazdów i Kierowców (CEPiK);

- rozpoczęto budowę Bazy Usług Stanu Cywilnego (BUSC), w której gromadzone są dokumenty związane z rejestracją stanu cywilnego;

Przebudowy doczekał się także sam centralny rejestr PESEL. Przy wykorzystaniu funduszy europejskich rejestr został przeniesiony na nowoczesną platformę sprzętowo-aplikacyjną. Organy gmin uzyskały bezpośredni dostęp do rejestru przy pomocy aplikacji ŹRÓDŁO, udostępnianej im nieodpłatnie. Zlikwidowano tym samym poziom wojewódzki systemu PESEL. Usprawniło to przepływ informacji między organami gmin a rejestrem centralnym.

W opisywanym okresie Departament PESEL podlegał wielokrotnym reorganizacjom, w tym zmianom nazwy. Pozostawał jednak zawsze w strukturach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

W roku 2015 po zmianach w tzw. ustawie kompetencyjnej, Departament PESEL został wyłączony z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i włączony do Ministerstwa Cyfryzacji.

System PESEL wraz z towarzyszącymi mu komponentami nosi obecnie nazwę System Rejestrów Państwowych (SRP). Z zasobów tych rejestrów korzysta cała administracja publiczna (rządowa i samorządowa), a także podmioty komercyjne, np. banki.

Korzyści odnoszą również obywatele. Jako przykłady usług ułatwiających kontakty obywateli z urzędami można podać: „odmiejscowienie” wielu procedur administracyjnych. Obywatel dokonujący zgłoszenia miejsca pobytu stałego (tzw. zameldowanie) nie musi już uprzednio wymeldować się z poprzedniego adresu. Operację tę załatwia w jednym urzędzie – nowego miejsca zameldowania. Wniosek o wydanie nowego dowodu osobistego można złożyć w formie elektronicznej, za pośrednictwem sieci internet. Analogicznie – wniosek o wydanie odpisu aktu urodzenia można złożyć elektronicznie, a odebrać w dowolnie wybranym Urzędzie Stanu Cywilnego (a nie jak dawniej tylko w tym urzędzie, który akt stanu cywilnego sporządzał – często na drugim końcu Polski).

Niezaprzeczalną wartością dla obywatela (często niedocenianą) jest sam numer PESEL, który ułatwia mu identyfikację tożsamości w kontaktach z organami administracji publicznej, ale także w szpitalach, przychodniach zdrowia, bankach, u operatorów sieci telekomunikacyjnych, u operatorów sieci telewizji kablowych itd.

Można więc pokusić się o stwierdzenie, że współczesny System Rejestrów Państwowych opiera się niezaprzeczalnym dorobku grupy informatyków-zapaleńców z lat 70/80 ubiegłego stulecia.   


1

liczba wyświetleń strony
Stowarzyszenie byłych pracowników PESEL 03-528 Warszawa, ul. Smoleńska 79 m 60 REGON 367517167, NIP 5242833485
© 2013-2024 PRV.pl
Strona została stworzona kreatorem stron w serwisie PRV.pl